Cây Cúc Tần: Đặc điểm, Công dụng và Bài thuốc Dân Gian

Cây cúc tần (hay còn gọi là đại ngải, băng phiến ngải, đại bi, từ bi, lức ấn) là một loại cây thảo dược thuộc họ Cúc, có nguồn gốc từ Malaysia và Ấn Độ. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm sinh học, thành phần hóa học, công dụng cũng như một số bài thuốc dân gian sử dụng cây cúc tần.

Cây cúc tần mọc hoang ở nhiều vùng của nước ta

Cây cúc tần mọc hoang dại ở nhiều nơi

Bố cục cắm hoa thường sử dụng nhiều loại hoa khác nhau, nhưng ít ai biết rằng cây cúc tần cũng có thể được dùng làm dược liệu.

Đặc điểm Sinh học của Cây Cúc Tần

Cây cúc tần có thân mọc thẳng, cao từ 1 đến 2 mét, phủ lông tơ. Cành nhỏ, mảnh. Lá cúc tần có hình bầu dục, đầu nhọn, mép có răng cưa, cuống ngắn hoặc không cuống. Hoa cúc tần có màu tím, mọc thành chùm. Quả nhỏ, hình trụ với 10 cạnh. Cây có mùi hương đặc trưng do chứa tinh dầu. Ở Việt Nam, cây cúc tần thường mọc dại ở các vùng sườn đồi, đặc biệt là các tỉnh Nghệ An, Thanh Hóa, Ninh Bình, Hòa Bình,… Hiện nay, cây cúc tần cũng được trồng trong nhiều vườn thảo dược.

Thành phần Hóa học và Cách Khai thác

Cây cúc tần chứa hàm lượng tinh dầu cao cùng các thành phần như sắt, caroten, protein, xenluloza, vitamin C, canxi, lipid,… Có thể thu hoạch cây cúc tần quanh năm để làm dược liệu, nhưng tốt nhất là vào mùa hè. Thân, ngọn, lá và rễ cây cúc tần đều được sử dụng, ở dạng tươi hoặc phơi khô. Để bảo quản dược liệu khô, cần rửa sạch, thái nhỏ, phơi hoặc sấy khô rồi bảo quản trong túi kín, nơi khô ráo, thoáng mát.

Công dụng của Cúc Tần đối với Sức khỏe

Theo Đông y, cúc tần có vị đắng, tính mát, quy kinh phế và thận. Dân gian thường sử dụng cây cúc tần để chữa cảm sốt, thấp khớp, đau nhức xương khớp, lợi tiểu, tiêu viêm, sát trùng, tiêu đờm, cầm máu,…

Y học hiện đại cũng đã chứng minh tinh dầu trong lá cúc tần với các thành phần như camphor, borneol, limonen, cineol,… có khả năng tiêu diệt một số chủng vi nấm, vi khuẩn thường gặp như Candida albicans, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Microsporum gypseum,… khi được pha loãng trong polyethylene glycol. Rễ cúc tần chứa chất có khả năng ức chế tác nhân gây sưng phù khớp. Hoạt chất ꞵ-sitosterol và stigmasterol trong cây cúc tần có tác dụng hỗ trợ điều trị tiểu đường và trung hòa nọc độc của một số loài rắn.

Cách giặt áo lông vũ cũng cần sự tỉ mỉ như khi chăm sóc cây cúc tần trong vườn nhà.

Bài thuốc Dân Gian từ Cây Cúc Tần

Dưới đây là một số bài thuốc dân gian sử dụng cây cúc tần:

Chữa Cảm Sốt, Nhức Đầu

Sắc nước uống từ lá sả, lá chanh và lá cúc tần (mỗi loại 8g). Bã thuốc có thể dùng để xông hơi. Ngoài ra, có thể dùng lá bàng, lá hương nhu kết hợp với lá cúc tần để sắc nước uống.

Chữa Đau Mỏi Lưng

Giã nhuyễn một nắm thân cây cúc tần, trộn với một thìa rượu trắng rồi sao vàng. Đổ hỗn hợp vào khăn mỏng và đắp lên vùng lưng bị đau.

Cúc tần sao vàng, chườm nóng có thể giảm đau lưng

Cúc tần sao vàng chườm nóng giúp giảm đau lưng

Chữa Thấp Khớp

Sắc nước uống từ rễ cúc tần (20g), đinh lăng (10g), dây cam thảo (10g), rễ trinh nữ (20g) và rễ bưởi bung (20g). Uống liên tục trong 1 tuần.

Chữa Viêm Phế Quản

Nấu cháo với 2 nắm gạo, cúc tần (20g), gừng tươi (3g) và thịt lợn nạc băm nhỏ (50g). Ăn khi đói, 3 bữa/ngày, liên tục trong 3 ngày.

Cách khử mùi hôi giày cũng đơn giản như việc sử dụng cúc tần trong các bài thuốc dân gian.

Chữa Bầm Tím do Chấn Thương

Giã nhuyễn lá cúc tần tươi và đắp lên vùng da bị bầm tím.

Chữa Hen Suyễn

Lấy phần non của rau muống và cúc tần, rửa sạch, ngâm nước muối 30 phút rồi giã nhuyễn, lọc lấy nước cốt uống. Duy trì trong 1 tháng.

Hoa lài hay hoa nhài? Câu hỏi này cũng thú vị như tìm hiểu về công dụng của cúc tần.

Giảm Căng Thẳng

Nấu nước với đu đủ chín (100g), cúc tần (50g), hoa cúc trắng (50g) và 1 lít nước. Sau khi sôi, cho óc lợn (100g) vào ninh trong 20 phút. Ăn ngày 2 lần, liên tục trong 7 ngày.

Cây cúc tần thường được khai thác nguyên thân và hoa để phơi khô làm dược liệu

Cúc tần thường được phơi khô để làm dược liệu

Các Bài Thuốc Khác

Cúc tần còn được dùng để chữa bí tiểu (sắc 100g lá tươi hoặc 40g lá khô uống thay nước), cải thiện tiêu hóa (ăn lá tươi sau bữa ăn).

Lúa trổ đều xịt thuốc gì là câu hỏi thường gặp của bà con nông dân, cũng như việc tìm hiểu về công dụng của cây cúc tần.

Kết luận

Cây cúc tần là một loại thảo dược quý với nhiều công dụng đối với sức khỏe. Tuy nhiên, các bài thuốc dân gian chỉ mang tính chất tham khảo. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, bạn nên tham khảo ý kiến thầy thuốc Đông y trước khi sử dụng.