NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA THIẾT KẾ CẢNH QUAN

Làm cảnh quan là kết hợp những yếu tố mỹ thuật và khoa học đem đến sự hài lòng về thẩm mỹ và đáp ứng nhu cầu thiết thực từ cuộc sống bên trong tới bên ngoài. Mục đích ban đầu của thiết kế cảnh quan là kết hợp kỹ thuật xây dựng của con người (nhà và cao ốc) với những yếu tố tự nhiên chung quanh. Để thực hiện thiết kế cảnh quan như mong muốn, người làm phải có kiến thức về những yếu tố mỹ thuật và nguyên lý thiết kế.

Những yếu tố mỹ thuật

Những yếu tố mỹ thuật bao gồm (nhưng không giới hạn) màu sắc (color), đường nét (line), hình dạng (form), kết cấu (texture) và tỉ lệ (scale). Những yếu tố này không bao giờ là độc lập với nhau.

Màu sắc

Sự biến thiên màu sắc được thể hiện rõ nhất qua vòng tròn bảng màu (color wheel). Những màu chính (cấp 1) là đỏ, xanh dương và vàng. Màu cam, xanh lá cây và tím được gọi là những màu cấp 2 vì nó là pha trộn giữa hai màu chính. Thí dụ màu vàng pha đỏ sẽ ra gam màu cam. Những màu cấp 3 là pha trộn giữa màu cấp 1 và màu cấp 2.

Màu nhạt (tint) biểu hiện sắc sáng (light value) được thực hiện hoàn hảo bằng cách thêm màu trắng vào những màu nguyên thủy trong vòng tròn bảng màu, trong khi màu đậm thể hiện sắc tối được làm bằng cách thêm màu đen vào những màu nguyên thủy trong vòng tròn bảng màu. Đen, trắng và xám là những màu trung tính (neutral color) có thể phối hợp với tất cả các màu khác. Những màu sáng có khuynh hướng gây chú ý hấp dẫn như là loại màu sắc rực rỡ, sống động.

Màu sắc được kết hợp trong sự phối màu của các ứng dụng thực tiễn. Ba loại phối màu cơ bản là đơn sắc (monochromatic), tương tự (analogous) và tương phản (complementary).

Trong cảnh quan, sự phối màu đơn sắc bao gồm những sắc sáng và tối khác nhau và hiếm khi làm nổi bật được dạng thuần túy của vật thể. Một thí dụ về sự phối màu đơn sắc không hoàn chỉnh có thể kể là những loại hoa màu hồng nhạt và trắng trồng trên nền màu hồng đậm của một căn nhà gạch đỏ.

Sự phối màu đơn sắc

Sự phối màu tương tự kết hợp những màu nằm gần nhau hoặc sát cạnh nhau trong vòng tròn bảng màu. Có thể bao gồm xanh lá, xanh lá-dương (green-blue) hay dương-xanh lá (blue-green), xanh dương và xanh tím. Cách phối màu này có thể đạt được bằng cách sử dụng những loài cây lá có màu từ xanh lá cây đến xanh pha dương hoặc sử dụng giâm bụp (Hibiscus rosa sp)  với những loài cho màu cam-đỏ tương phản với căn nhà xây gạch đỏ.

 Sự phối màu đơn sắc và tương tự

Sự phối màu tương phản kết hợp những màu trực diện trong vòng tròn bảng màu. Thí dụ màu đỏ và xanh lá có thể là những màu bổ sung. Sự phối màu bổ sung có thể đạt được khi sử dụng những loài cây có màu xanh lá nổi bật trên nền ngôi nhà gạch đỏ.

Có thể áp dụng nhiều cách phối màu trong cùng một không gian cảnh quan ứng dụng sự thay đổi màu sắc theo mùa. Những bông hoa Đỗ quyên sắc trắng và hồng nhạt cho sự phối màu đơn sắc trên nền một ngôi nhà gạch đỏ. Màu xanh lá của những bụi Đỗ quyên này có thể cho sự phối màu tương phản trên nền ngôi nhà gạch đỏ ấy trong suốt mùa hè. Hoa hồng có thể cho sự phối màu tương tự đối với một ngôi nhà gạch đỏ trong mùa thu. Nhà thiết kế cảnh quan nên cân nhắc sự thay đổi màu sắc theo mùa suốt trong năm khi thực hiện một bản vẽ.

Màu sắc có thể được sử dụng vào những phối cảnh để thay đổi khoảng cách thị giác. Những màu nóng và sáng như đỏ, cam, vàng và trắng đưa mục tiêu tiến gần hơn đối với người quan sát. Những màu này đặt bên một ngôi nhà sẽ làm cho ngôi nhà đó trông như gần hơn trên con đường. Những màu lạnh và đậm như xanh dương, xanh lá cây đen, đen cho cảm giác mục tiêu lùi về phía sau và xa hơn trên con đường. Màu lạnh cho cảm giác yên tĩnh trong khi màu nóng cho cảm giác hoạt động.

Màu sắc gây chú ý trực tiếp trong cảnh quan. Do tính chất mạnh mẽ này, màu sắc nên được sử dụng một cách cẩn thận. Phải xem xét không những cho màu sắc theo từng mùa, mà là quanh năm. Cũng phải cân nhắc cho thời gian trong ngày khi màu này được ưa thích. Những sắc sáng hoặc trắng nên được sử dụng để tạo thú vị ngoài hiên nhà. Những màu tối nên sử dụng ít ở nơi này.

 Sự phối màu tương tự và tương phản

(PM tương tự: Nhiều màu xanh với sắc độ khác nhau cùa Dây Thường xuân, lá Cúc, lá ớt. PM tương phản: màu xanh của lá và màu đỏ của hoa, trái))

Đường nét

Đường nét có quan hệ với sự chuyển động của thị giác. Ý tưởng và sự sáng tạo về đường nét phụ thuộc vào mục tiêu thiết kế và những khuôn mẫu hiện có. Trong hầu hết cảnh quan, đường nét thể hiện qua sự sắp xếp các cụm kiểng khi mà các cụm kiểng này lắp ráp hoặc nối với nhau.

Đường nét cũng được tạo ra theo chiều đứng khi sử dụng thực vật có những chiều cao khác biệt. Đường nét trong một không gian nhỏ như lối vào hoặc những khu vườn riêng tư được tạo bằng cách lợi dụng cách phân nhánh của cây, sự sắp xếp bộ lá hoặc chuỗi các chất liệu thực vật.

Đường nét thẳng biểu hiện sự mạnh mẽ và vững chắc, tác động vào thị giác người quan sát nhanh hơn những đường cong.

Đường nét thẳng của vườn nút thắt (knot garden)

Đường nét thẳng của hàng cây

Những đường nét cong hoặc dạng vô định hình biểu hiện sự dịu dàng, bình an giúp con người thư giãn và tạo cảm giác phấn chấn.

Hình dạng

Hình dạng và đường nét có quan hệ mật thiết với nhau. Đường nét thường được xem như bao ngoài sự vật, trong khi hình dạng diễn tả cái chứa đựng bên trong. Ý tưởng về hình dạng cũng liên quan đến kích thước của vật thể trong không gian thiết kế. Hình dạng có thể được lưu ý trong tập quán sinh trưởng của cây hoặc khi phối trồng.

Những dạng cây bao gồm thẳng, bầu dục, hình cột,  dàn trải, dàn trải rộng, cành rũ vv... 

Dáng cây thẳng tự nhiên

Dáng cây cong

Hình dạng là cơ bản trong dáng cây và cấu trúc của một cây hoặc một đám cây. Cấu trúc cây cũng tạo hình dạng và nên cân nhắc khi thiết kế vùng chung quanh chúng.

Kết cấu

Kết cấu diễn tả về chất bề mặt của vật thể hơn là diễn tả qua cảm giác và thị giác. Bề mặt của cảnh quan bao gồm nhà cửa, lối đi bộ, hiên, các cây tầng thấp, tầng cao vv... Kết cấu cây trồng là mối quan hệ giữa bộ lá, cành nhánh. Thô, trung bình, mịn là những từ có thể diễn tả kết cấu cũng như phẳng, gồ ghề, bóng hoặc mờ.

Kết cấu mịn của cây làm giảm nét cứng của bức tường và các đường nét thẳng của cầu thang

Kết cấu lá thô                 Hoa kết cấu trung bình                  Kết cấu lá mịn

Tỉ lệ

Tỉ lệ chỉ kích thước của vật thể hay các vật thể trong mối quan hệ với vùng chung quanh nó. Kích thước nói lên sự đo lường xác định trong khi tỉ lệ diễn tả kích thước đó so với với những vật thể gần bên nó. Kích thước cây trồng và nhà ở so với kích thước con người cần được xem xét.

Thác nước cao có tỉ lệ cân xứng với tòa nhà

Hàng Cau vua cao có tỉ lệ cân xứng với Đài môn  

(Còn tiếp)

Tài liệu tham khảo:  

Dewayne L. Ingram, "Basic Principles of Landscape Design", University of Florida, reviewed October 2003.

Grant W. Reid. "From Concept to Form in Landscape Design", bản dịch tiếng Việt của KTS. Hà Nhật Tân, NXB Văn hóa thông tin, 3/2006.

Kansas  State University, "Residental Landscape Design", November 1982.

M. A. Powell, "Residental Landscaping", North Carolina State University.